સરકાર દ્વારા જાહેર કરવામાં આવેલી તાજેતરની માહિતીનું વિશ્લેષણ દર્શાવે છે કે છેલ્લા સાત વર્ષમાં ૩૭ લાખ નાના ઉદ્યોગો બંધ થઈ ગયા અને તેમાં કામ કરતા ૧ કરોડ ૩૪ લાખ લોકો બેરોજગાર થઈ ગયા.આ આંકડો ઉત્પાદન, વેપાર અને સેવા ક્ષેત્ર અથવા નાના વ્યવસાય સાથે સંકળાયેલા લોકો સાથે સંબંધિત નાના અસંગઠિત એકમોનો છે. એકલા મેન્યુફેક્ચરિંગ સેક્ટરમાં જ આવા ૧૮ લાખ યુનિટ બંધ થઈ ગયા, જેના કારણે ૫૪ લાખ લોકો બેરોજગાર થઈ ગયા.
ઓક્ટોબર ૨૦૨૨ થી સપ્ટેમ્બર ૨૦૨૩ ની વચ્ચે દેશના ઉત્પાદન ક્ષેત્રમાં લગભગ ૧૭.૮૨ કરોડ બિનસંગઠિત એકમો કામ કરી રહ્યા હતા. જુલાઈ ૨૦૧૫ થી જૂન ૨૦૧૬ની વચ્ચે તેમની સંખ્યા ૧૯.૭૦ કરોડ લાખ હતી. એટલે કે સાત વર્ષમાં લગભગ ૯.૩ ટકા એકમો બંધ થયા છે.તેવી જ રીતે, આમાં કામ કરતા લોકોની સંખ્યા પણ ૨૦૧૫-૧૬માં ૩.૬૦ કરોડથી ૧૫ ટકા ઘટીને ૨૦૨૨-૨૩માં ૩.૦૬ કરોડ થઈ ગઈ છે. એટલે કે આ સેક્ટરમાં ૫૪ લાખ લોકો કામથી દૂર છે.
ભારત સરકારના આંકડા અને કાર્યક્રમ અમલીકરણ મંત્રાલયે ૨૦૨૧-૨૨ અને ૨૦૨૨-૨૩ માટેનો વાર્ષિક સર્વેક્ષણ જાહેર કર્યો છે. ૨૦૧૫-૧૬માં નેશનલ સ્ટેટિસ્ટિકલ ઓફિસના ૭૩મા રાઉન્ડના સર્વે રિપોર્ટ સાથે અહીં આપેલા ડેટાની સરખામણી કરવામાં આવે ત્યારે આ ચિત્ર ઉભરી આવે છે.
જો કે, જો આપણે ૨૦૨૧-૨૨ અને ૨૦૨૨-૨૩ ની તુલના કરીએ તો, ત્યાં વ્યવસાયિક એકમો અને તેમાં કાર્યરત લોકોની સંખ્યામાં વધારો થયો છે. અગાઉ આ સર્વે દર પાંચ વર્ષે કરવામાં આવતો હતો. ગત વખતે એનએસએસે ૭૩મા રાઉન્ડનો સર્વે રિપોર્ટ બહાર પાડ્યો હતો. પછી, ૨૦૧૯-૨૦ થી તે વાર્ષિક ધોરણે થવાનું શરૂ થયું.
NSSના ૬૭મા અને ૭૩મા રાઉન્ડના સર્વે રિપોર્ટ સાથે ૨૦૨૧-૨૨ અને ૨૦૨૨-૨૩ના ડેટાની સરખામણી કરવાથી જાણવા મળે છે કે ડિમોનેટાઇઝેશન, GST અને કોવિડ લોકડાઉનને કારણે કોર્પોરેટ સેક્ટરને ઘણો આંચકો લાગ્યો છે.
ઈન્ટરનેશનલ લેબર ઓર્ગેનાઈઝેશને ભારતમાં બેરોજગારીના વિવિધ પાસાઓ પર પ્રકાશ પાડતો એક રિપોર્ટ જાહેર કર્યો છે.
૨૦૧૫-૧૬ અને ૨૦૨૧-૨૨ ની વચ્ચે, સમાવિષ્ટ એકમોની સંખ્યામાં ૩૦ લાખથી વધુનો ઘટાડો થયો છે અને તેમાં કામ કરતા લોકોની સંખ્યામાં ૧.૩૦ કરોડથી વધુનો ઘટાડો થયો છે. આ તે સમયગાળો હતો જયારે આપણે ડિમોનેટાઇઝેશન, GST અને કોવિડ લોકડાઉનનો સામનો કરવો પડ્યો હતો.
અસંગઠિત એન્ટરપ્રાઈઝ એ એવા વ્યવસાયો અથવા વ્યવસાય એકમો છે જે કાયદેસર રીતે સ્વતંત્ર એકમો માનવામાં આવતાં નથી. એકંદરે, તે અનૌપચારિક ક્ષેત્રમાં ચાલતો એક નાનો વ્યવસાય છે, જે વ્યક્તિ એકલા અથવા ભાગીદારીમાં કરે છે.
૨૦૨૦-૨૧નો સર્વે પાઇલટ તરીકે હાથ ધરવામાં આવ્યો હતો. પ્રથમ સર્વે એપ્રિલ ૨૦૨૧ અને માર્ચ ૨૦૨૨ વચ્ચે ૨૦૨૧-૨૨માં હાથ ધરવામાં આવ્યો હતો. બીજો ૨૦૨૨-૨૩, ઓક્ટોબર ૨૦૨૨ અને સપ્ટેમ્બર ૨૦૨૩ વચ્ચે હાથ ધરવામાં આવી હતી.
Visit Saurashtra Kranti E-paper here