સુપ્રીમ કોર્ટે ગુરુવારે સ્ત્રીધન (લગ્ન સમયે મળતા દાગીના અને અન્ય વસ્તુઓ) પરના તેમના અધિકારોને લઈને મોટો ચુકાદો આપ્યો હતો. કોર્ટે સ્પષ્ટ કહ્યું કે મહિલાનું સ્ત્રીધન તેની સંપૂર્ણ સંપત્તિ છે. તેને તેની ઈચ્છા મુજબ ખર્ચ કરવાનો સંપૂર્ણ અધિકાર છે.
સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું- પત્નીના સ્ત્રીધન પર પતિનું નિયંત્રણ ન હોઈ શકે. પતિ મુશ્કેલીના સમયે પત્નીની સંપત્તિનો ઉપયોગ કરી શકે છે, પરંતુ તેને પાછળથી પરત કરવાની તેની નૈતિક જવાબદારી છે. કોર્ટે આ નિર્ણય એક પુરુષને તેની પત્નીના ખોવાયેલા સોનાના બદલામાં 25 લાખ રૂપિયા ચૂકવવાનો નિર્દેશ આપ્યો હતો.
આખો મામલો શું છે?
કેરળની મહિલાએ દાવો કર્યો હતો કે તેના પરિવારે તેના લગ્ન સમયે તેને સોનાના સિક્કા ભેટમાં આપ્યા હતા. લગ્ન બાદ તેના પિતાએ તેના પતિને 2 લાખ રૂપિયાનો ચેક પણ આપ્યો હતો. મહિલાના કહેવા પ્રમાણે, તેના પતિએ લગ્નની પહેલી રાત્રે તેના તમામ દાગીના પોતાના કબજામાં લઈ લીધા હતા. કહ્યું કે તેઓ તેને સુરક્ષિત રાખશે, પરંતુ બાદમાં તેને તેની માતાને સોંપી દીધું. પત્નીએ આક્ષેપ કર્યો હતો કે પતિ અને તેની માતાએ તેમની અગાઉથી અસ્તિત્વમાં રહેલી નાણાકીય જવાબદારીઓ (દેવું) ને પહોંચી વળવા માટે તમામ દાગીનાનો ગેરઉપયોગ કર્યો હતો. ફેમિલી કોર્ટે પતિ અને તેની માતા વિરુદ્ધ ચુકાદો આપ્યો હતો,
વિવાદ પછી મામલો 2011માં ફેમિલી કોર્ટમાં પહોંચ્યો હતો. કોર્ટે જણાવ્યું હતું કે પતિ અને તેની માતાએ હકીકતમાં અપીલકર્તાના સોનાના દાગીનાનો દુરુપયોગ કર્યો હતો. તેથી પત્ની નુકસાન માટે વળતર મેળવવા માટે હકદાર છે.
કેરળ હાઈકોર્ટે નિર્ણયને ઉલટાવી દીધો
કેરળ હાઈકોર્ટે ફેમિલી કોર્ટની રાહતને આંશિક રીતે ફગાવી દીધી. જણાવ્યું હતું કે મહિલા પતિ અને તેની માતા દ્વારા સોનાના દાગીનાની ગેરરીતિ સાબિત કરી શકી નથી. તેથી તે તેના નુકસાન માટે વળતર મેળવવા માટે હકદાર નથી. આ પછી મહિલાએ હાઈકોર્ટના આદેશને સુપ્રીમ કોર્ટમાં પડકાર્યો હતો.
સુપ્રીમ કોર્ટની જસ્ટિસ સંજીવ ખન્ના અને જસ્ટિસ દીપાંકર દત્તાની બેન્ચે આ કેસની સુનાવણી કરી હતી. બેન્ચે કહ્યું કે સ્ત્રીધન પત્ની અને પતિની સંયુક્ત સંપત્તિ નથી.
બેન્ચે કહ્યું, ‘સ્ત્રીને તેના સ્ત્રીધન પર સંપૂર્ણ અધિકાર છે, જેમાં લગ્ન પહેલાં, લગ્ન દરમિયાન અથવા પછી મળેલી દરેક વસ્તુનો સમાવેશ થાય છે, જેમ કે માતા-પિતા, સાસરિયાં, સંબંધીઓ અને મિત્રો તરફથી મળેલી ભેટ – પૈસા, ઘરેણાં, જમીન, વાસણો વગેરે.
બેન્ચે કહ્યું કે સ્ત્રીધનને પતિ-પત્નીની સંયુક્ત સંપત્તિ કહી શકાય નહીં. પતિને તેના પર માલિકી કે સ્વતંત્ર અધિકાર નથી. જો સ્ત્રીધનનો દુરુપયોગ ખરાબ ઈરાદા સાથે કરવામાં આવે તો પતિ અથવા તેના પરિવારના સભ્યો સામે આઈપીસીની કલમ 406 હેઠળ કાર્યવાહી થઈ શકે છે.
કોર્ટે કહ્યું, ’લગ્નનો ખ્યાલ પતિ-પત્ની વચ્ચેના પરસ્પર વિશ્ર્વાસ પર આધારિત છે. તે આવશ્યકપણે વૈવાહિક સંબંધોમાં શામેલ છે. એવું માનવું ખોટું છે કે મહિલાને પહેલા દિવસથી જ તેના પતિ પર વિશ્ર્વાસ નહોતો. કેરળ હાઈકોર્ટે આ હકીકતો જોઈ ન હતી.
કોર્ટે 25 લાખ રૂપિયા આપવાનો નિર્દેશ આપ્યો હતો. એ વાતમાં પણ કોઈ વિવાદ નહોતો કે મહિલા તેના મામાના ઘરેથી મોટી માત્રામાં ઘરેણાં લાવી હતી, જે તેણે લગ્ન દરમિયાન પહેરી હતી. આનો પુરાવો લગ્નના ફોટામાં છે.
મહિલાએ સોનાના સિક્કાના બદલામાં પૈસા માંગ્યા હતા, જેની કિંમત 2009માં 8.90 લાખ રૂપિયા હતી. આ સમયે, કોઈ વધુ વિચારણા કર્યા વિના માત્ર ફેમિલી કોર્ટના નિર્ણયને યથાવત રાખવો એ તેમની સાથે અન્યાય ગણાશે.
સમય પસાર થવાને ધ્યાનમાં રાખીને અને જીવનનિર્વાહના ખર્ચમાં થયેલા વધારાને ધ્યાનમાં રાખીને, અમે ભારતના બંધારણની કલમ 142 દ્વારા આપવામાં આવેલી સત્તાનો ઉપયોગ કરીને, મહિલાને 25 લાખ રૂપિયાનું વળતર આપવાનો નિર્દેશ કરીએ છીએ.