મુંબઈમાં ડબ્બાવાળાને કોઈ ઓળખતુ ન હોય તે બને નહીં, કારણ કે મુંબઈમાં ડબ્બાવાળા હજારો લોકોને જમવાનું પહોચાડતા હતા. જો કે એક સમય એવો હતો જ્યારે આ મુંબઈના ડબ્બાવાળા મુસીબતમાં હતા. હવે વાત એક 13 વર્ષની ઉંમરમાં બાળકો શાળાના અભ્યાસ અને રમતગમતમાં વધારે જોવા મળે છે, પરંતુ આ ઉંમરે તિલક મહેતાએ 100 કરોડ રૂપિયાની કંપની ઉભી કરી નાખી છે. પિતાના થાકે તેમને બિઝનેસનો નવો આઈડિયા આપ્યો હતો. આટલી નાની ઉંમરે તેણે 200થી વધારે લોકોને રોજગારી આપી છે.
માથા પર ગાંધી ટોપી, ગળામાં તુલસીની માળા, સફેદ લહેંઘો અને સફેદ સદરા મુંબઈના ડબ્બેવાલાની ઓળખ છે. મુંબઈના ડબ્બેવાલાએ આ ઓળખ ઘણા વર્ષોથી જાળવી રાખી છે. બ્રિટનના રાજાથી લઈને મુંબઈના ડબ્બાવાલાઓ ઘણા વખાણતા આવ્યા છે. આટલું જ નહીં, તેમને ‘મેનેજમેન્ટ ગુરુ’નું બિરુદ આપીને તેમના કાર્યનું સન્માન પણ કરવામાં આવ્યું છે.
મુંબઈના સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક જીવનનો અભિન્ન અંગ બની ગયેલા આ ડબ્બેવાલાઓ પર સંકટમાં આવી ગયા હતા. રોજના પાંચ લાખ ડબ્બાની આપ-લે કરતા આ ડબ્બાવાલાઓ પોતાનું અસ્તિત્વ ટકાવી રાખવા સંઘર્ષ કરતા જોવા મળ્યા હતા.
મુંબઈમાં ડબ્બેવાલાઓ તેમની વ્યાખ્યા કરતા ન હતા. આ ડબ્બેવાલા ભારતમાં અંગ્રેજોના શાસનકાળથી કાર્યરત છે. મુંબઈમાં સ્વતંત્રતા પહેલા સમયગાળામાં, 1890માં ગેટવે ઑફ ઈન્ડિયા, વિક્ટોરિયા ટર્મિનસ, મરીન ડ્રાઈવમાં ઘણા બાંધકામો શરૂ કરવામાં આવ્યા હતા. પછી ઘણી મહત્વની ઓફિસો, જગ્યાઓ અને બ્રિટિશ ઓફિસોએ ટેસ્ટી ફૂડની ડિમાન્ડ શરૂ કરી.
તે સમયે હોટેલ બિઝનેસમાં અંગ્રેજોનો ઈજારો હતો. પરંતુ, પારસી સમુદાયના સર સોરાબ અને ઝીનોબિયા પોચખાનાવાલાએ તેમની ઈજારાશાહી તોડી નાખી હતી. તેમણે મુંબઈમાં પ્રથમ રેસ્ટોરન્ટ શરૂ કરી. આનાથી ડબ્બાવાળાના રૂપમાં ફૂડ ટ્રાન્સપોર્ટ સિસ્ટમનો ઉદભવ થયો, જે અધિકારીઓનો વધુ સમય બચાવવા માટે કાર્યસ્થળો પર ખોરાક પહોંચાડે છે. મહાદુ હાવજી બચ્ચે મુંબઈના પહેલા ડબ્બાવાલા છે.
મુંબઈના ડબ્બાવાલા છેલ્લા 130 વર્ષથી લંચ બોક્સ પહોંચાડે છે. ઉનાળો હોય, શિયાળો હોય કે ભારે વરસાદ, સફેદ શર્ટ, પાયજામા અને ગાંધી ટોપી પહેરેલા અને મુંબઈની લાઈફલાઈન તરીકે ઓળખાતા આ લોકો દરરોજ ઘરે રાંધેલું લંચ પહોંચાડીને 2 લાખ 60 હજાર મુંબઈકરોને મદદ કરે છે. પરંતુ હવે કોરોનાના સમયગાળા દરમિયાન, તેમને બે સમયનું ભોજન મેળવવાની સમસ્યાનો સામનો કરવો પડ્યો.
હવે આ ડબ્બાવાળાઓ તેમના રોજિંદા જીવન ચક્રને ફરીથી શરૂ કરવા માટે સંઘર્ષ કરી રહ્યા હતા. મુંબઈના ટિફિન બોક્સ સપ્લાયર્સ એસોસિએશનમાં નોંધાયેલા 5,000 લોકોમાંથી માત્ર 450 સભ્યો ડબ્બા સેવા ચલાવી રહ્યા છે, અને તે પણ થોડા ગ્રાહકો સાથે. જો કે મુંબઈના ડબ્બાવાળાને ગુજરાતમાં જન્મેલા એક બાળકે રોજગારી આપી છે અને તેમની બેરોજગાર થતા બચાવ્યા હતા. ચાલો જાણીએ તે 13 વર્ષના બાળકે કેવી રીતે મુંબઈના ડબ્બાવાળાને રોજગારી આપી.
સફળતા ઉંમર જોતી નથી. જો તમે દૃઢ નિશ્ચય કરો છો અને તે કામ પાછળ સખત મહેનત કરશો તો તમને ચોક્કસ સફળતા મળશે. 13 વર્ષના તિલક મહેતાએ આ સાબિત કર્યું છે. જે ઉંમરે નાના બાળકો શાળામાં અભ્યાસ, રમત-ગમત અને મોજ-મસ્તીમાં વ્યસ્ત રહેતા હોય છે, તે ઉંમરે તિલકે 100 કરોડ રૂપિયાના ટર્નઓવર સાથે કંપનીની સ્થાપના કરી હતી. તિલકે તેમના અભ્યાસની સાથે તેમનો વ્યવસાય ચાલુ રાખ્યો છે અને બે વર્ષમાં એક સફળ બિઝનેસમેન બની ગયા છે. નાની ઉંમરે તિલક 200થી વધુ લોકોને રોજગારી આપી રહ્યા છે.
13 વર્ષની ઉંમરે તિલક મહેતાએ સ્ટાર્ટઅપ કંપની પેપર એન પાર્સલની શરૂ કરી છે. આજે તેમની ઉંમર 17 વર્ષથી વધારે છે. તિલકનો જન્મ વર્ષ 2006માં થયો હતો. ગુજરાતમાં જન્મેલા તિલક આજે એક કંપનીના સ્થાપક છે. તેના પિતા વિશાલ મહેતા લોજિસ્ટિક્સ આધારિત કંપની સાથે જોડાયેલા છે. તિલકની માતા કાજલ મહેતા હાઉસ વાઈફ છે. તિલકની એક બહેન પણ છે.
જ્યારે તિલક 13 વર્ષના હતા ત્યારે એક ઘટનાએ તેમને આ બિઝનેસ શરૂ કરવાનો વિચાર આવ્ચો હતો. પિતાના થાકથી તિલકે પોતાનો બિઝનેસ શરૂ કરવાનો વિચાર આવ્યો હતો. ઓફિસથી પાછા ફર્યા બાદ જ્યારે પણ તેણે તેના પિતાને બજારમાંથી સ્ટેશનરીની વસ્તુઓ લાવવાનું કહેતો હતો ત્યારે તેના પિતાને ખૂબ જ ખરાબ લાગતું હતું. પિતાનો થાક જોઈને ક્યારેક તે કહી પણ નહોતો શકતો કે તેને શાળા માટે સ્ટેશનરીની જરૂર છે.
એકવાર તિલક રજાઓમાં તેમના મામાના ઘરે ગયા હતા. ઘરે પરત ફરતી વખતે તે પોતાનું એક પુસ્તક મામાના ઘરે ભૂલી ગયો હતો. પરીક્ષાઓ શરૂ થવાની હતી ત્યારે તેને તે પુસ્તક જોઈતું હતું, પરંતુ જ્યારે તેણે કુરિયર એજન્સીઓ સાથે વાત કરી તો તેને ખબર પડી કે કુરિયર ચાર્જ પુસ્તક કરતાં વધુ ખર્ચાળ છે. પૈસા ખર્ચ્યા પછી પણ તે એક દિવસમાં પુસ્તકની ડિલિવરી મેળવી શક્યો ન હતો. આ ઘટના બાદ તેને પોતાના બિઝનેસનો આઈડિયા આવ્યો હતો.
તિલક મહેતાને અહીંથી બિઝનેસ આઈડિયા આવ્યો. તેણે તેનો બિઝનેસ પ્લાન તેના પિતા સાથે શેર કર્યો. તેમણે કુરિયર સેવા શરૂ કરવા માટે સંપૂર્ણ યોજના તૈયાર કરી હતી. તેમના પિતાએ તેમને પ્રારંભિક ભંડોળ આપ્યું અને તેમનો પરિચય બેંક અધિકારી ઘનશ્યામ પારેખ સાથે કરાવ્યો હતો, જેમણે તિલકના વ્યવસાયમાં રોકાણ કર્યું હતું. તિલકનો વિચાર સાંભળીને તેઓ બેંકની નોકરી છોડીને વ્યવસાયમાં જોડાયા છે. તેઓએ સાથે મળીને પેપર એન પાર્સલ નામની કુરિયર સેવા શરૂ કરી. તિલકે પોતાની કંપનીનું નામ ‘પેપર એન પાર્સલ’ રાખ્યું અને ઘનશ્યામ પારેખને કંપનીના CEO બનાવ્યા.
તિલક મહેતાએ એક જ દિવસમાં ડિલિવરી માટે મુંબઈના ડબ્બાવાલાઓની મદદ લીધી છે. શરૂઆતમાં તેમની કંપની પેપર એન પાર્સલ બુટિક અને સ્ટેશનરીની દુકાનોમાંથી નાના-નાના ઓર્ડર લેતી અને ડિલિવરી કરતી હતી. બાદમાં તેમણે સ્ટેશનરીનું કામ પણ શરૂ કર્યું. તે મુંબઈ લોકલમાં ઓછા ખર્ચે થોડા કલાકોમાં માલ પહોંચાડતા હતા. તેમણે નાના સ્થાનિક દુકાનો, ડબ્બાવાળો અને કુરિયર એજન્ટો સાથે સહયોગ કરીને સંપૂર્ણ નેટવર્ક બનાવ્યું છે.
આજે તેમની કંપની 200થી વધુ લોકોને રોજગારી આપે છે. બે વર્ષમાં તિલક મહેતાની કંપનીનું વાર્ષિક ટર્નઓવર 100 કરોડ રૂપિયા છે. તિલક મહેતા કહે છે કે અમારો પ્રયાસ છે કે તેમને જલદીથી કંપનીનું ટર્ન ઓવર 200 કરોડ રૂપિયાથી આગળ લઈ જવાનો પ્રયત્ન છે. આ નાના ઉદ્યોગસાહસિકની ક્ષમતાઓને જોઈને, તિલક મહેતાને વર્ષ 2018માં ઈન્ડિયા મેરીટાઇમ એવોર્ડ્સમાં યંગ બિઝનેસમેનનું બિરુદ મળ્યું
તેમની કંપની લોકોને ઘરઆંગણે પાર્સલની સેવા પૂરી પાડે છે. તેમની કંપની આ કામ મોબાઈલ એપ્લિકેશન દ્વારા કરે છે. તેમની સાથે 200 કર્મચારીઓ અને 300થી વધુ ડબ્બાવાલા જોડાયેલા છે. આ ડબ્બાવાળોની મદદથી કંપની દરરોજ 1200થી વધુ પાર્સલ પહોંચાડે છે. તે દરેક પાર્સલની ડિલિવરી માટે 40થી 180 રૂપિયા ચાર્જ કરે છે.
વર્ષ 2021માં તિલક મહેતાની કંપનીનું ટર્નઓવર 100 કરોડ રૂપિયા સુધી પહોંચી ગયું હતું. તિલક મહેતાની નેટવર્થ 65 કરોડ રૂપિયા પર પહોંચી ગઈ છે. સ્કૂલ જવાની ઉંમરે તિલક દર મહિને 2 કરોડ રૂપિયા કમાય છે.
મુંબઈના ડબ્બાવાલા ઘરેલું ભોજન લોકોના ઘરે અને ઓફિસ પહોંચાડવાનું કામ કરી રહ્યા છે. ડબ્બાવાળા પહેલા લોકોના ઘરેથી ટિફિન બોક્સ એકત્રિત કરે છે અને પછી તેને યોગ્ય ઓફિસમાં પહોંચાડે છે. ખાસ વાત એ છે કે આ ડબ્બાવાલાઓ આ ખાલી ટિફિન તમારા ઘરે પરત લાવે છે, આ રીતે તેઓ લોકોને એક દિવસમાં બે ડિલિવરી કરે છે.
આ કાર્ય સાથે સંકળાયેલા ઘણા લોકો લખી કે વાંચી શકતા નથી, તેમ છતાં તેઓ ભોજન પહોંચાડવામાં ક્યારેય કોઈ ભૂલ કરતા નથી. ડબ્બાવાળાઓ ટિફિન બોક્સમાં એક ખાસ કોડ લખે છે, જેના કારણે ડબ્બા દર વખતે તેના સાચા મુકામ પર પહોંચે છે.
ડબ્બાવાળાઓ તેમના કામમાં તેમના સમય વિશે ખૂબ જ શિસ્તબદ્ધ હોય છે, તેથી તેમના ગ્રાહકોને તેમના ભોજન માટે ક્યારેય રાહ જોવી પડતી નથી. તેઓ હંમેશા સમયસર ભોજન પહોંચાડવા માટે જાણીતા છે, ડબ્બાવાળાઓ આ સેવા માટે 800 રૂપિયાથી 1,000 રૂપિયા સુધી ચાર્જ કરે છે.
ડબ્બાવાળા ઓર્ગેનાઈઝેશનના પ્રમુખ ઉલ્લાસ શાંતારામ મુકે જણાવ્યું કે અથાક અને સતત કામ કરતા આ ડબ્બાવાળાઓને લગભગ 13થી 15 હજાર રૂપિયાનો પગાર મળે છે. આ ડબ્બાવાળાઓ 3 કલાકમાં લોકોના ઘરેથી તેમની ઓફિસમાં ખાવાનું પહોંચાડવાનું કામ કરે છે, તેથી તેઓ તેમનું કામ પૂર્ણ કરવા માટે સાયકલ અને મુંબઈની લોકલ ટ્રેનનો સહારો લે છે.
નોંધનીય છે કે આ ડબ્બાવાળોને વર્ષમાં એક મહિનાનો પગાર બોનસ તરીકે મળે છે, જો કે નિયમોનો ભંગ કરવા બદલ તેમને દંડ પણ કરવામાં આવે છે.
ડબ્બાવાળાએ લોકો સુધી તેમના ટિફિન પહોંચાડવામાં ક્યારેય ભૂલ કરી નથી, પરંતુ એક વખત જ્યારે વર્ષ 2011માં ડબ્બાવાલાએ તેની સેવાઓ બંધ કરી દીધી હતી, ત્યારે ડબ્બાવાલાએ ભ્રષ્ટાચાર સામે લડતા સામાજિક કાર્યકર અન્ના હજારેના સમર્થનમાં તેની સેવાઓ શરૂ કરી હતી જેને અટકાવી દેવામાં આવી હતી. ડબ્બાવાળા ટ્રસ્ટના જણાવ્યા અનુસાર, આ કરીને તેણે અન્નાના આંદોલનને સમર્થન આપવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો.
2003 માં, જ્યારે પ્રિન્સ ચાર્લ્સ લંડનથી મુંબઈ આવ્યા, ત્યારે તેઓ મુંબઈના આ ડબ્બાવાળોને મળ્યા અને તેમના કામ પ્રત્યેના સમર્પણ માટે તેમની પ્રશંસા કરી હતી. પ્રિન્સ ચાર્લ્સે પણ ડબ્બાવાલાને તેમના લગ્નમાં આમંત્રણ આપ્યું હતું, જેમાં હાજરી આપવા ડબ્બાવાલાના કેટલાક સભ્યો લંડન ગયા હતા.